خیز منفی تیرها قبل از اجرای سقف‌های بتنی چقدر است

خیز منفی در سقف تیرچه بلوک

• سقف‌های بتنی : 

یکی از اجزای اصلی ساختمان‌ها را سقف‌ها تشکیل می‌دهند که وظیفه اصلی این مقاطع را می‌توان انتقال نیروهای قائم و افقی که می‌توانند ناشی از بارهای ثقلی یا بارهای جانبی باشند ، برشمرد . 
سقف‌ها در ساختمان‌های بتنی از مقاطع مختلفی تشکیل می‌شوند که به روش‌های متفاوت و با جزییات خاص اجرا می‌شوند . دال بتنی ، یوبوت ، کوبیاکس ، سقف بتنی پیش‌ساخته ، تیرچه‌بلوک و . . . چند نمونه از سقف‌های بتنی هستند که در حال حاضر در کشور اجرا می‌شوند . 

• سقف تیرچه‌بلوک 

یکی از متداول‌ترین سقف‌های بتنی در کشور ، سقف‌های تیرچه‌بلوک هستند که دلایل اصلی رایج بودن این سقف‌ها را می‌توان سرعت در اجرا ، ارزان‌تر بودن ، فراوان بودن نیروهای اجرایی و عدم نیاز به نیروهای متخصص به شمار آورد . 

این سقف‌ها متشکل از تیرهای اصلی که عموماً در پیرامون و میانه سقف و نیز تیرچه‌ها که به‌عنوان تیرهای فرعی در وسط دهانه‌های مختلف اجراشده و بار سقف را به تیرهای اصلی منتقل می‌کنند ، می‌باشند . بعضاً در برخی از قسمت‌های سقف تیرچه‌بلوک دال‌های بتنی باضخامت 15 تا 20 سانت اجرا می‌شوند . 

برای کسب اطلاعات بیشتر به مقاله " سقف تیرچه بلوک چیست؟ " مراجعه کنید . 

سقف تیرچه‌بلوک با اجزای تشکیل‌دهنده آن

خیز منفی چیست ؟ 

به تغییر شکل‌ها یا تغییر مکان‌هایی که در اعضای تحت خمش در اثر بارهای وارده آنی یا بهره‌برداری ایجاد می‌شود ، خیز گفته می‌شود . در صورتیکه این خیز یا تغییر شکل به سمت پایین باشد سقف دچار خیز مثبت شده که خطرناک است و اگر به سمت بالا باشد به آن خیز منفی گفته می‌شود که عموماً برای جلوگیری از ایجاد خیز مثبت در سقف‌ها به‌صورت دستی اعمال می‌شود . 

اما برای جلوگیری از ایجاد خیز مثبت در اعضای خمشی مانند سقف‌ها یا اجزای تشکیل‌دهنده آن‌ها مانند تیرهایی که در کنار راه‌پله یا چاه آسانسور اجرا می‌شوند و احتمال دارد به دلیل وارد شدن بار مرده یا بار بهره‌برداری خیز مثبت در سقف ایجاد شود ، قبل از بتن‌ریزی به‌صورت دستی خیز منفی در آن‌ها اعمال می‌گردد . 

این خیز در دال‌های بتنی دوطرفه مانند یوبوت و در سقف‌های یک‌طرفه مانند تیرچه‌بلوک ، تنها در یک‌جهت ⇔ اعمال می‌شود . 

خیز مثبت ایجادشده در سقف بعد از بتن‌ریزی

• خیز منفی در سقف تیرچه‌بلوک

همان‌طور که گفته شد سقف تیرچه‌بلوک یکی از متداول‌ترین سقف‌های بتنی یک‌طرفه در کشور است که عموماً در ساخت‌وساز شهری طراحی و اجرا می‌شود . برخلاف باور بسیاری از سازندگان و نیز مهندسین ، در اجرای این سقف نیز خیز منفی باید در تیرها و تیرچه‌ها اعمال شود .  

بیشتر بخوانید: سازه نگهبان چیست و انواع روش‌های پایدارسازی گود کدامند؟

اهمیت خیز منفی 

اعمال خیز منفی در سقف‌های بتنی برای جلوگیری از ایجاد خیز مثبت و نیز جلوگیری از لرزش سقف در دوران بهر برداری بسیار حائز اهمیت بوده و توصیه می‌شود مهندسین ناظر و مجری و حتی سازندگان ، قبل از بتن‌ریزی سقف آنرا کنترل کرده و بعد از حصول اطمینان از اجرای آن توسط پیمانکار ، اجازه بتن‌ریزی را صادر نمایند .   

دلایل خیز منفی 

1. جلوگیری از ایجاد تغییر شکل یا خیز مثبت در سقف
2. کمتر شدن لرزش سقف در زمان بهره‌برداری
3. رعایت الزامات آیین‌نامه‌ها

جدول 9-19-3 مبحث 9 مقررات ملی ساختمان ویرایش 99

مقدار خیز منفی در سقف تیرچه‌بلوک 

اما میزان خیز منفی در سقف تیرچه‌بلوک همواره مورد سوال مهندسان ناظر ، مجری و سازندگان بوده که در ادامه مقدار آنرا بر اساس آیین‌نامه آبا ، نشریه 543  و نشریه 94 بررسی می‌کنیم . 

1. آیین‌نامه آبا ویرایش 1400 جلد دوم ، بند 9-4-3-4 زیر بند پ: توصیه می‌شود حداکثر میزان تغییر شکل در اعضای نمایان ، به l/400 و در اعضای غیر نمایان به  l/270  طول دهانه آزاد محدود شود . 
2. ضابطه 543: بند 3-4-1- مقدار خیز در کارگاه بر اساس تجربه به دست می‌آید و معمولاً به ازای هر متر طول دهانه 2 میلی‌متر خیز منفی در نظر گرفته می‌شود . 
3. ضابطه 94 : مقدار خیز منفی در سقف تیرچه‌بلوک را 5 میلی‌متر توصیه کرده است .  

اما به لحاظ تجربی و با توجه به موقعیت تیرهای سقف مقدار خیز منفی به‌صورت زیر توصیه می‌شود: 

• تیرهایی که از دو طرف تیرچه‌ای آن‌ها وارد می‌شود ( تیرهای میانی ) ............. 5 تا 7 میلی‌متر در متر طول

تیر بتنی با موقعیت قرارگیری شماره ( 1 )

• تیرهایی که ازیک‌طرف تیرچه به آن‌ها وارد می‌شود ( تیرهای پیرامونی ) ...... 4 تا 5 میلی‌متر در متر طول 

تیر با موقعیت قرارگیری شماره ( 2 )

• تیرهایی که هیچ تیرچه‌ای به آن‌ها وارد نشده و تنها بار دیوار روی آن و وزن خود را تحمل می‌کنند و عموماً هم در پیرامون سقف واقع می‌شوند .................................................................................. 2 تا 4 میلی‌متر در متر طول 

تیر با موقعیت قرارگیری شماره ( 3 ) 

نحوه کنترل خیز منفی سقف تیرچه‌بلوک 

در ادامه با توجه به نوع سیستم سقف بتنی به نحوه کنترل خیز منفی در آن‌ها می‌پردازیم . 

کنترل خیز منفی در تیر یا تیرچه

برای کنترل خیز منفی در تیرها یا تیرچه‌ها می‌بایست توجه به نکات زیر الزامی است : 

• کنترل بر اساس یک خط مبنا انجام می‌شود که در کل سطح طبقه یکسان است . یعنی در ابتدای کار می‌بایست خط تراز مشخصی را در هر طبقه و روی ستون‌های بتنی یا جک‌های صلیبی نصب‌شده زیر تیر یا تیرچه علامت زده و ریسمانی را از ابتدا به انتهای دهانه کشیده و این ریسمان به‌عنوان مبنای کنترل خیز منفی در آن دهانه در نظر گرفته می‌شود . 
• حداکثر خیز منفی محاسبه‌شده می‌بایست در وسط دهانه اعمال‌شده و در ابتدا و انتهای دهانه صفر خواهد بود . 

از این قائده می‌توان برای کنترل خیز منفی در تمام سقف‌ها استفاده کرد .  

کنترل خیز مجاز دال یک‌طرفه

در دال‌های یک‌طرفه که یکی از متداول‌ترین آن‌ها تیرچه‌بلوک است ، خیز منفی مطابق آنچه در بالا گفته شد می‌بایست کنترل شود .

( کنترل دستی خیز منفی در سقف تیرچه‌بلوک ) 

کنترل خیز منفی دال دوطرفه

همان‌طور که گفته شد در دال‌های دوطرفه با توجه به اینکه سیستم باربری این سقف‌ها در دو جهت x,y هست ، خیز منفی باید در جهتی که توسط طراح مشخص می‌شود اعمال گردد .  
کنترل کردن خیز در این سقف‌ها به‌صورت دستی به روش گفته‌شده در دال یک‌طرفه قابل انجام است اما می‌تواند با خطاهایی همراه باشد که توصیه می‌شود برای دقت در کنترل خیز منفی در این سقف‌ها از دوربین نقشه‌برداری استفاده شود . 

کنترل خیز منفی در سقف یوبوت توسط نقشه‌بردار

نحوه اجرای خیز منفی تیرها قبل از اجرای سقف‌های بتنی 

همان‌طور که در ابتدا گفته شد خیز منفی می‌بایست قبل از بتن‌ریزی اعمال و کنترل شود . در سقف‌های تیرچه‌بلوک که عموماً از جک‌های صلیبی زیر سقف استفاده می‌شود این خیز منفی با شُل یا سفت کردن پیچ تنظیم این جک‌ها انجام می‌شود . 

تنظیم خیز منفی تیرها قبل از بتن توسط قالب‌بند

اما در دال‌های دوطرفه که عموماً برای زیرسازی سقف از داربست‌های مدولار یا اسکافلدها و سرجک استفاده می‌شود ، خیز منفی توسط شُل یا سفت کردن سر جک قابل تنظیم هست که آن‌هم قبل از آرماتوربندی و اعمال بار به قالب بهتر است انجام شود . چون بعد از آرماتوربندی و سنگین شدن سقف  تنظیم کردن این خیز کمی مشکل خواهد بود . 

سر جک یا جک تنظیم شونده در زیرسازی سقف یوبوت

آیین‌نامه اجرایی برای خیز منفی تیرچه‌بلوک 

مبحث نهم مقررات ملی ، آیین‌نامه آبا ، نشریه 543 و 94 را می‌توان جزو آیین‌نامه‌های اجرایی لازم در خصوص خیز منفی و رعایت آن دانست .