این سؤال برای بسیاری از مهندسان ناظر پیش‌آمده که آیا وظایف و مسئولیت‌های یک مهندس ناظر در ساخت‌وساز شهری و نظارت مقیم در نظام فنی و اجرایی، یکی است یا خیر؟ برای پاسخ دادن به این سؤال باید ابتدا وظایف و حدود اختیارات هرکدام از مهندسان ناظر را شرح داده و سپس به مقایسه آن‌ها بپردازیم.
تعریف نظارت در ساخت‌وساز شهری
همان‌طور که قبلاً هم گفته‌شده این نوع نظارت، در قانون به نظارت مستمر تفسیر و تعبیر شده و نظارت مستمر یعنی اینکه لزومی ندارد مهندس ناظر هرروز با شروع کار در کارگاه حضورداشته و ساعت ورود و خروج خود را ثبت نماید. بلکه فقط در حدی که مهندس ناظر در هر مرحله، از نحوه اجرا و پیشرفت پروژه باخبر بوده و بتواند خروجی‌های خود یعنی مکاتبات و مستندات خود را در انتها و در مراحل مختلف از ساخت، طوری تنظیم نماید که نشان‌دهنده اطلاع و آگاهی مهندس ناظر از نحوه اجرا و کیفیت آن باشد، کافی است.
اما شاید سؤال شود چگونه می‌توان از نحوه اجرا و پیشرفت و کیفیت کار باخبر بود، بدون اینکه در کارگاه حضورداشته باشیم؟
پاسخ این سؤال به همراه راهکارهایی به‌صورت کامل در « پکیج گزارش‌نویسی نظام مهندسی» توضیح داده‌شده اما اگر بخواهیم به‌صورت مختصر نیز در اینجا به آن بپردازیم می‌توان گفت: شما با استفاده از تجربه کاری خود یا زیر نظر گذاشتن سرعت عمل اکیپ‌های اجرایی، میتوانید حدس بزنید که هر مرحله از کار در هر زمان میتواند چقدر پیشرفت کرده باشد و در چه زمانی لازم است تا از کارگاه بازدید داشته باشید یا می‌توان با ایجاد ارتباطات مختلف با عوامل اجرایی و ... از روند اجرای ساختمان خبر داشته و مکاتبات لازم را صادر و ابلاغ نمایید.
مکاتبات مهندسین ناظر در این نوع نظارت، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار می‌باشد تا جایی که پیشنهاد می‌شود در صورت نداشتن علم کافی در این زمینه مسئولیت نظارت ساختمان را بر عهده نگیرید. این پیشنهاد ازآن‌جهت حائز اهمیت می‌باشد که بدانید در صورت نداشتن مکاتبات و مستندات کافی در هر مرحله از کار، مالک یا سازنده میتواند در صورت وقوع حادثه یا بروز اشکال اجرایی، شمارا نیز به‌عنوان مقصر معرفی کرده و درصدی از تقصیر را بر عهده ناظر بگذارد.
اما تا اینجا فقط از مسئولیت‌های مهندس ناظر گفتیم و لازم است بدانید مطابق قانون اختیارات مهندس ناظر در نظارت مستمر با مسئولیت‌های او برابر می‌باشد، به‌گونه‌ای که می‌توان گفت: تمام مسئولیت‌های یک ساختمان از زمان صدور مجوز ساخت و شروع بکار، بر عهده مهندس ناظر می‌باشد و مالک موظف است تا به دستورات ایشان عمل نماید و به همین میزان نیز، مهندس ناظر می‌بایستی در مقابل مشکلات فنی و مسائل حقوقی پیش‌آمده در پروژه تا پایان عمر مفید ساختمان پاسخگو باشد.
در خصوص شرح وظایف مهندسین ناظر در این حوزه، سخن بسیار است که عزیزان می‌توانند جهت کسب اطلاعات بیشتر به پکیج گزارش‌نویسی و یا مقالات متعددی که در سایت موجود است مراجعه نمایند.
ناظر مقیم کیست؟
ناظران مقیم به کسی گفته می‌شود که ساعت کاری ایشان با شروع ساعت کاری کارگاه آغاز و با پایان ساعت کاری کارگاه، نظارت مهندس ناظر نیز پایان می‌یابد. مهندسین ناظر در نظام فنی و اجرایی به استخدام یک شرکت مهندسین مشاور درآمده و مطابق با دستورات و شرح وظایفی که از طرف ایشان صادر می‌شود عمل می‌نمایند و حق دخالت دادن نظر شخصی در کار را ندارند و به همین ترتیب مسئولیت ایشان نیز در مقابل اشتباهات و خطاها کم می‌شود.
مهندس ناظر در این سیستم لازم نیست شخصاً اقدام به صدور دستور کار و یا مکاتبات با کارفرما و سازنده نماید و این وظیفه به شخص دیگری از قبیل سر ناظر مربوط می‌باشد. مسئولیت ایشان در قبال اشتباهات و خطاها نیز تا جایی که دستور کار کتبی در این خصوص وجود نداشته باشد که بارِ حقوقی و مالی به پیمانکار و کارفرما تحمیل نماید، در حد صفر است حتی در صورت وجود مکاتبات نیز بیشتر تقصیر به سمت شرکت بازخواهد گشت.
شرح وظایف ناظر مقیم پروژه در مقایسه با نظارت مستمر
1) در نظارت مستمر ناظر باید برای جدا شدن از کار، مراحل قانونی آن‌ها که تعویض ناظر نام دارد طی کند، تازه بعد از تعویض ناظر نیز هنوز مسئولیت مراحلی که در زمان ایشان اجراشده بر عهده ناظر می‌باشد. اما در نظارت مقیم، ناظر میتواند از هر مرحله که نخواست با شرکت همکاری نماید استعفا کرده و تمام حق‌وحقوق خود را از شرکت دریافت نموده و جدا شود و هیچ مسئولیتی در قبال عملیات اجراشده قبل نیز بر عهده ناظر نخواهد بود.
2) در نظارت مستمر ناظر است که مشخص می‌کند عملیات اجرایی چطور و چگونه باید اجرا شود اما در نظارت مقیم، سیاست‌های تحمیل‌شده از سمت شرکت مشخص‌کننده روند اجرایی خواهند بود.
3) در نظارت مستمر ناظر در پایان کار، انطباق اجرا با قوانین و مشخصات را باید گواهی و گزارش نماید، اما در نظارت مقیم ناظر هیچ الزامی به گواهی و تائید عملیات اجرایی ندارد.
4) در نظارت مستمر اغلب عملیات اجرایی توسط مجری ذیصلاح اجرانشده و مالک شخصاً و یا توسط فرد بدون صلاحیت عملیات ساختمانی را اجرا می‌کند و ناظر باید این مورد را در تمام گزارشات مرحله‌ای به مرجع صدور پروانه اعلام نماید و در صورت عدم گزارش کردن این موضوع و بروز خطا و اشتباهات اجرایی ناظر مسئول خواهد بود و عدم گزارش این موضوع به‌منزله تائید مجری خواهد بود. درصورتی‌که در نظارت مقیم پیمانکار صاحب صلاحیت عملیات اجرایی را بر عهده میگیرد و ناظر در قبال صلاحیت و عدم صلاحیت ایشان مسئول نخواهد بود.
5) مقررات و قوانین حاکم در حوزه ساخت‌وساز شهری اعم از مقررات ملی و قانون شهرداری‌ها و برخی بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌های صادره از سوی سازمان نظام‌مهندسی و وزارت راه و شهرسازی است. درحالی‌که این مقررات در نظام فنی و اجرایی شامل شرایط عمومی و خصوصی پیمان، نشریه 55 و برخی نشریه‌های معرفی‌شده در شرایط خصوص پیمان می‌باشد.
6) در نظارت مستمر مکاتبات ناظر بسیار بااهمیت ازلحاظ با مالی و حقوقی می‌باشد و ناظر حتماً باید به این موضوع اشراف کامل داشته باشد، اما در نظارت مقیم نیازی نیست که ناظر اصول مکاتبات را بداند و میتواند با انتقال موضوع تخلف و یا دستور کار، این وظیفه را به اشخاص بالادستی دیگر موکول نماید.
7) در نظارت مستمر بعضاً با توجه به سیاست‌های شهری در برخی استان‌ها یک نفر به‌عنوان تک ناظر معرفی‌شده و مسئولیت نظارت بر تمام عملیات اجرایی حتی عملیاتی که خارج از حیطه تخصص ایشان نیز هست به ایشان تحمیل می‌شود و مهندس تک ناظر در قبال این مسئولیتها باید در محاکم مختلف پاسخگو باشد، درصورتی‌که در نظام فنی و اجرایی، هر رشته از کار به ناظر متخصص آن رشته سپرده می‌شود.
چکیده:
درنهایت به این نتیجه می‌رسیم که وظایف و مسئولیت‌های مهندس ناظر در ساخت‌وساز شهری یا نظارت مستمر به‌هیچ‌عنوان از لحاظ بار حقوقی و فنی با نظارت مقیم در نظام فنی و اجرایی برابر نبوده و قابل‌مقایسه نیست.
مهندس علی بهرامیان بذل